Fóra de programa: crónica anárquica vinculante da XL Mostra Internacional de Teatro Cómico e Festivo de Cangas. 2023.

Compañía: Chévere

Procedencia: Galicia

Destinado a: Público adulto

Presentación: 2022

Duración: 55 minutos

Idea e creación: Patricia de Lorenzo

Dirección: Xron

O terceiro andar do auditorio Municipal Xosé Manuel Pazos Varela é un espazo gris, dese gris reconfortante que na moqueta invitaría a se descalzar se vivísimos no Reino Unido. Nós, que comprendemos os requisitos dunha hixiene máis escrupulosa, acreditamos na existencia dun exército de rumbas que se activan en canto as espectadoras da exposición de María X Fernández abandonamos a sala, ou remata a proposta escénica que se desenvolve neste lugar e malia iso, ficamos cos pés gardados.

É un espazo gris sabendo que as lonxitudes de onda do que mal chamamos branco e negro abranguen todo o espectro do visible, que a súa riqueza cromática é maior que a da propia concepción da cor, que toda ficción pode camiñar por un sendeiro con esquirlas, predicible, reconfortante no coñedio, ou pode discurrir coma se fose unha novela río, bebendo de afluíntes máis ou menos cargados de auga, algúns incluso posuidores da forza inesperada do caudal subterráneo. O terceiro andar do auditorio é un espazo íntimo e sostido desde a arte, e no pequeno cuadrilátero das verdades Patricia de Lorenzo viste roupa “de home”, patillas “de home”, bigote “de home” e comeza a súa conferencia performativa. Velaquí a primeira pequena mentira, da que non estaremos avisadxs e iso que a peza musical coa que presenta a Fran xa anuncia a necesidade de se facer canda menos anarquista.

Sentamos. Pensará quen lea isto que ate o de agora estabamos de pé e terei que lle levar a contraria porque de pé, de pé… non estabamos. Pero Fran séntanos porque unha cousa é observar a unha persoa caracterizada interpretando un papel e outra cousa moi diferente, outra cousa que acontece sempre con Patricia de Lorenzo (e tantas veces falamos as espectadoras que vimos Curva España e que aínda se nos pon a pel de pita a día de hoxe lembrando a proxecciòn da entrevista fictícea a María Victoria Fernández-España) é ver como unha entidade propia e real nace do corpo de quen segundos antes era unha actriz e agora xa é un personaxe. Iso cando o experimentas, séntate, pero séntate de verdade.

Mr Dumpty non tarda en aparecer, movido pola curiosidade. El que é todo potencia e acto recoñece un elemento do seu treatro na actriz que agora desenvolve a narrativa de como traballa a creación desde Chévere, de como a representación de situacións humanas que denuncian ou reflicten un tipo específico de persoas incomprendidas por unha gran parte da sociedade motiva a súa comprensión do emprego do teatro. O asunto non é Brecht, o asunto é contar as cousas e contalas ben, aprender de cada un deses personaxes o que sexa preciso para que sexan eles quen desenvolvan a ficción, e velaí a primeira mentira… para eles non é ficción, é a vida, e unha vida non navega nas cores e nos fogos de artificio, unha vida aséntase na riqueza dos grises desde a dor máis profunda ate a felicidade máis extrema. Mr D, que é todo potencia e acto, abafa un pouco coa proposta, consciente, e sentado, de que agora que entrou no xogo da actriz, non poderá saír del ate que ela lle conceda o permiso de aceptar a volta a realidade, e para iso aínda quedan tres persoas máis…

Así que sentamos, e escoitamos a Fran falar do seu proceso arredor do cambio de xénero, da construcción do xénero, da realidade cando unha nace cun determinado set reproductivo e de repente isto non vai acorde co que se desenvolve na súa realidade. Fran vaise espindo nos seus sentimentos, no seu tratamento e na súa pel, perdendo bigotes, patillas, ate melena… e reaparece Patricia, coma se sempre estivese alí, coa naturalidade de recuperar ese corpo que ate hai nada fóra un anaco da historia de Chévere. 

Sara Caamaño recolle a acción de Citizen, esa obra que nun momento no que pouco, ou case nada, se sabía de A.O. (Amancio Ortega) guía a narración dun proxecto documentadísimo para deixar constancia da historia dun país, esa historia que non nos contaban como foi, ese xustificación incontestable de sermos as primeiras chinesas e da hipocresía en cada centro comercial negando o froito da explotación malchamada emprendemento. Sara non queda nese lugar do activismo a través das páxinas de LUME senón que completa a súa carne cun fillo de solteira a ser criado na vila da Costa da Morte de onde ela provén, non só desenmascara unha inxustiza que a todxs nos interesa senón que tamén expón tantas outras realidades das mulleres que nunca remataron unha carreira, que tiveron que saír adiante por outros medios, por moito que na xuventude se lles prometese unha igualdade social e laboral. Contos de vellas ganduxados nun tecido de tea de araña, seda de nylon, fume e consignas. E os primeiros pasos para abandonar a idea de Sara e retomar a Eva, probablemente a máis coñecida das mulleres de Patricia de Lorenzo pola repercusión tanto da obra (Eroski paraíso) coma da súa adaptación cinematográfica.

Aínda lembro aquela vez que eu parara no Eroski de Santa Marta e agardaba quenda para o peixe, estaba a servir aquela muller que despois souben que votaba a VOX e nunca máis quixen que me limpara as robalizas. Eu miraba o móbil a cada pouco, tentando controlar a respiración acelerada porque as mulleres que tiñan a quenda antes non deixaban de pedir e a min quedábanme exactamente doce minutos para chegar tarde a recoller ás nenas á saída do colexio. A votante de VOX, que daquela semellaba unha persoa normal, parara de abrir unha pescada en libro e collía cinco ou seis bolsiñas desas autocolantes do peixe para llas dar a Miguel de Lira, que acaba de irrumpir na cotidaniedade para convertela nun cadriño de Miguel Anxo Prado, coa mesma delirancia exquisita e as cores de acuarela.

Eva pode ter moitos defectos. Pode falar un castelán que lle fai sentir un pouquiño diferente, un pouquiño mellor a aquelxs que empregamos a nosa lingua, pode ser que enmascare o amor pola súa filla, que é moito, pode ser que viva á defensiva menosprezando o discurso de Toño… pero Eva nunca votaría a VOX. Abrindo a pescada, un dos momentos álxidos da obra, reconta a historia do seu irmán Miguel e nós que estabamos sentadas e coñeceramos a Sara, que xa nos falara de que existen tres bandos en toda guerra, que se os aliados, que se os inimigos e que se as masas populares… Nós que confiamos en que Patricia ía termar deste home e estas dúas mulleres, atopámonos atrapadxs na trampa que deitou desde o principio: que isto é teatro e que as pequenas mentiras non son ficcións, que as personaxes son os nosos reflexos e que todo canto lles acontece a elas nos acontece a nós, o único que nos salva é que nós non sangramos. Nese momento, sabedoras de que o espello que imita o camarín non é escenografía, era a pista que non quixemos ver, deixamos que as bágoas agromen a borbotóns polos ollos botando en falta un irmán que nunca tivemos, mais levamos coñecido persoas que por coidar dos outros teñen deixado a súa vida atrás. E xa nin che apetece cear pescada que levas a sal do mar enteiriña na gorxa. 

Reconciliámonos, aguantamos a respiración. Mr D pásame o brazo por riba e eu apoio a cabeza no seu ombreiro. Dígolle que cando remate a Mostra e desapareza serei un pouco máis pobre, que non saberei quitarlle as escamas aos peixes nen se as sardiñas se asan con tripas ou evisceradas. Que os mexilóns teñen barbas e que el non pode ter barba porque o seu rostro é un orbe. El deixa que fale para que a sal se disolva, fica calado, non podendo escapar da ficción ao tempo que unha das fillas bravas camiña cara o centro do cuadrilátero, sostendo a súa pandereta, colocando as gafas, reflexionando sobre o duro que ha de ser aspirar toda esta habitación cada día. As mulleres do rural, aquelas que pasan dos cincuenta son un grupo social que aínda hoxe se mira con moita distancia e grande prexuízo, porén Isaura é quen deita a última volta de porca a esta performance de autocoñecemento desde as externas, e fala de Patricia. Ao tempo, levamos tantas mulleres en escena que case esquencemos de que Patricia falará, ha ser unha muller de Cangas, alguen representante da cultura ou da política… 

A imaxe da persoa propia só fica revelada a través do personaxe, dun personaxe tan verosemellante que é unha entidade propia en si mesma. A forza metateatral do oximoron, non no concepto senón na realización, produce vertixe. Mais Isaura é muller do rural e sabe que non compre perderse nos detalles, non deixa tempo a que saibamos que fuximos cara adiante neste seu relato. Pode ser que malia ter a face húmida aínda conservasemos un pequeno escudo pero xa non… porque malia adicarse ao teatro Patricia viaxa pero esas viaxes non son de Halcón, son de traballo, porque Isaura sabe que coma outras o prezo por reafirmarse na súa formación, por elexir, por dicir que non e dicir que si a certas achegas, pasa por perder algunha que outra fin de semana coa cativada, e esas fins de semana nunca retornan. Isaura cre que Patricia leva aprendido moito da vida con ela, desde estes últimos anos que están xuntas. Coa xentileza e a sabedoría calma das nais que sempre levan un abano no bolso e coñecen do arrecendo a pan de cea navegamos polas tempestades do emocionario de Patricia sabéndonos compañeiras de viaxe, recoñecéndonos en tantas batallas comúns que o abismo baixo os nosos pés xa non ten relevancia, porque caer habemos caer todxs pero se somos quen de vivir a personaxe, é posible, que sobrevivamos á caída. 

Oxalá facelo con tanta elegancia coma Patricia de Lorenzo, en calquera das súas múltiples vidas.