Reportaxe realizada para o número de setembro de 2023 da revista TEMPOS NOVOS.

Imaxes de Diego Seixo.

Mulleres en acción é unha iniciativa para a visibilización e promoción das mulleres creadoras e do activismo feminista que leva 23 anos acontecendo ao tempo da Mostra internacional de teatro cómico e festivo de Cangas (MITCFC). Desde a súa organización María Armesto, que tamén é directora artística da mostra, identifica o proxecto coma unha intervención sobre o labor das mulleres creadoras na súa vertente de axentes transformadores da sociedade. De revolucionarias. De feministas radicais. Deste xeito, o territorio violeta mestúrase na programación da mostra incluíndo presentacións literarias, exposicións de arte plástica, obradoiros, representacións e propostas escénicas e como broche final a concesión do premio Mulleres en Acción a unha persoa ou entidade de probada valía no eido da loita feminista.

A intención do festival permea pola elección dos lugares a desenvolvelo. Un salón de plenos para a intervención do FESTIVAL TERRITORIO VIOLETA e a conferencia de Amelia Tiganus (gañadora do premio Mulleres en acción 2023); un espazo alternativo no alto do auditorio para a proposta escénica de Patricia de Lorenzo “Pequenas mentiras para contar grandes verdades”, o obradoiro “Conecta co mellor de ti mesma” da man de Marcos S. Armesto e Estela López e a exposición “Vanitas” da artista plásticas María X Fernández; unha capela para a exposición “Viúvas de vivo” de Rosa Neutro; e unha librería para a presentación do último libro de Isabel Blanco, “Bambú”..

Poderíamos falar das xornadas desde o punto de vista da cronoloxía ou do interese, do interese de quen escribe claro, que sempre ha ter certo nesgo, así que vou empregar os consellos de Virginia Woolf, non desde o cuarto propio, senón desde o exterior, desde o seu caderno de viaxe co que me atopei no escenario da librería Wells, e recoller as impresións da viaxeira desde a honestidade da experiencia en primeira persoa, é dicir, das súas preferenzas.

Bambú, literatura para comprendérmonos

Wells é un dos centros neurálxicos culturais do Morrazo. Ninguén que goste da lectura pode saír  desta librería coas mans baleiras ou sen descubrir un novo autor ou autora co que se acompañar nesas horas que lle adicamos ao que non semella agradar ao sistema. Sita no espazo denominado coma Cangas Vella acolle neste caso a presentación de Bambú, a última obra de Isabel Blanco. A escritora leva ás súas costas unha impresionante factura biográfica relacionada directamente co activismo feminista. En primeiro lugar desde a súa profesión principal, a da avogacía, onde se especializa en dereito de familia pero tamén desde todas as súas manifestacións persoais e artísticas. Por unha banda reivindicando a presenza e visibilización do labor das mulleres a través da recuperación de referencias para a rapazada, como vén demostrado a través da súa fortísima iniciativa na creación do colectivo “Manifesto de Soutomaior” a prol da visibilización das mulleres nas artes e, nomeadamente, na escrita, as súas coordinacións dos festexos do “Día das escritoras” dentro da programación da Deputación de Pontevedra ou nas súas publicacións sobre María Vignals, Galegas na ciencia ou Galegas nas artes. Por outra desde a creación de ficcións con perspectiva de xénero e cunha mensaxe indiscutiblemente feminista. Un destes últimos exemplos atópase na publicación Bambú (ed. Belaqua) en que establece un artefacto narrativo, un relato en prosa que segundo as palabras da propia Armesto podería ser perfectamente levado ao teatro coma monólogo. Nel a voz dunha muller percorre os espacios dunha casa. Un fogar onde se respira o ambiente opresor e a violencia exercida polo pai de familia. Este percorrido vai desde o berce ate o balcón lugar en que atopamos unha pranta de bambú actuando como elemento protector. Acompañada de Casilda Alfaro, que realiza a lectura dramatizada dun fragmento da obra, esta actividade inaugura o tempo do festival coa promesa da perspectiva das mulleres sobre todas as cousas.

Vanitas, intervencións de papel

María X Fernández, que reside en Cangas dende hai máis de trinta anos,  é unha artista plástica nada en Vigo. Nesta ocasión a súa proposta, Vanitas, permanecerá polo menos dúas semanas máis no espazo de exposicións do auditorio Manuel Pazos Varela e desde o seu compromiso coa arte e coa difusión da cultura ofrece visitas guiadas a quen queira interesarse pola obra. na revisión das súas propostas artísticas anteriores, cando paseo da súa man coñecendo Vanitas, redescubrimos no seu móbil unha peza, ”Toque feminino” xigantesca frol azul que xorde como un xenio da lámpada no  espazo da nave industrial de A Guia. Esta intervención  foi creada específicamente para Urxencias 3 (1992)  baixo o  pseudónimo que utilizou na primeira etapa M. Bouzas. Logo é artista plástica, nai e asemade traballou en paralelo como ilustradora, deseñadora gráfica, escenógrafa, profesora de arte mais de seguro que aínda así fican características relevantes desta muller inspiradora no tinteiro.  Vanitas supón unha reflexión sobre a humanidade e o violento devir da súa historia, denuncia e posta en foco  da opresión patriarcal en todas as súas vertentes.

A primeira peza que nos atopamos ao entrar na sala é un tomo de enciclopedia intervido que vomita unha amalgama de papel globulado incapaz de conter a información, unha información cargada de negatividade, de auxe da beleza do conflito bélico, da hexemonía indiscutible do sistema capitalista e o emprego das vidas das persoas como moeda de cambio, como produto sen valor á mercede dos intereses creados por aquelas persoas. Non. Persoas non. Por aqueles homes que desde o principio dos tempos gozan do beneficio do poder. Do poder sobre outros homes lixeiramente menos poderosos, e sobre outros aínda menos e así ate chegar a homes sen poder imbuídos da quimera  de que o teñen e aferrados ao símbolo totémico do seu viril tanque brillante, das súas formacións militares de xeometría racial e impresionante, dos seus fusís, do encumiamento da mecánica da destrucción coma instrumento de gloria. É así que a artista debuxa percorridos de ourugas de carros de combate polas paredes do auditorio, serpes que mudan a pel, mapas e xeografias furadas, criaturas de novas, textos da narración patriarcal da historia sostidas sobre arames. Unha enciclopedia mergullada en acrílico de sangue na que a visión das mulleres foi trepanada ou nuncha chegou a existir, a “Historioporosis” a enfermidade da narración da memoria que todas sufrimos aínda hoxe.

María fala con paixón da súa proposta, intercambia ese contrapunto da revelación da nova obra ao mundo e a experiencia de quen leva anos creando e expoñendo. A acción das mulleres desde o seu cuarto propio materialízase desde a elección do traballo no seu refuxio. Do compromiso coa maternidade, ese tema que non ten cabida nas enciclopedias, pero que é o único que perpetúa a especie.

Pequenas mentiras para contar grandes verdades

No mesmo lugar, entrada a tardiña, Patricia de Lorenzo desenvolve catro personaxes que foron no seu día, e son, parte do arquivo creativo da compañía teatral Chévere. Patricia de Lorenzo é do núcleo central de Chévere, censada en Ames e residente en Teo, así se define en redenasa.tv unha referenza básica para todas aquelas persoas que, antes ou despois das mentiras que contan grandes verdades, queirades ir ao celme do asunto. En Pequenas mentiras de Lorenzo expón o proceso de creación e aprendizaxe (ou co aprendizaxe de personaxe a actriz e viceversa) de catro personaxes protagonistas de pezas da compañía. Testosterona (2009) ten a Tito e Fran coma protagonistas, os compoñentes dun grupo de punk que non se identifican co seu bio-xénero. A través da escena, Fran falaranos da experiencia investigadora e de representación de Testoterona por Galicia e polo estado e tamén da necesidade de falar das persoas que non se identifican co seu bioxénero, dese momento no que el, no escenario, é a molécula da hormona e é o estado, e sabe que a masculinidade non é a testosterona. Citizen (2010) foi unha proposta realizada en varios capítulos de xeito que a historia completa, ao reproducila enteira, dura unhas cinco horas. Nela Sara Caamaño enfróntase a un gran empresario, un emprendedor, unha persoa que soubo aproveitar a capacidade humana laboral das mulleres dun país para poñelas a coser e crear unha multinacional do textil. Para converterse nunha das persoas máis ricas e influíntes do mundo. Calquera parecido coa realidade, xa o avisan ao principio, pura coincidencia. Sara, ademáis, queda preñada do tal empresario e ten que volver á súa casa do rural deixando os estudos realizados en Compostela. Deixando o activismo e a liberdade. A historia de Sara e a súa voz reflexan centos de situacións incómodas e doentes, tanto historias da transición (lembremos que o momento máis importante da vida de outro persoeiro galego con poder e riqueza, por exemplo Franco, foi a súa morte), coma aquelas coas que podemos empatizar, que nos preparan para o que poderíamos predicir coma o golpe mestro final no noso encontro con Eva, de Eroski Paraíso (2016). Esa muller afouta de Muros que namora nunha discoteca con cheiro a fritanga de calamar, esa persoa que vive sometida á ditadura de ser quen é, de ser muller, de ser coidadora, de se sentir infravalorada nunha realidade en que ela ficou a cumplir co seu labor cando o mundo caía na redonda e outras e outros marcharon, en que ten que manter o tipo cortando toros de pescada sabendo só ela a verdadeira realidade propia. Que non hai cuarto, Virginia, que os cuartos son coma os reis magos, son os pais e co final da infancia desaparecen.

Con todo, as tres persoas que nos demostran que os límites entre o teatro e a realidade son moito máis que porosos non poden igualar a aposta de Isaura a filla brava de Momán. O espectáculo de mulleres apoderadas, vencellado a expresións culturais tradicionais que agochan berros emancipatorios e cantos de rebeldía insospeitados cos que Chévere levou o teatro ao rural, ante elas propias, esas mulleres que se miraron nun espello que por primeira vez as respectaba e representaba. Así Isaura, desde a copla e o timbre tan recoñecible das mulleres da aldea, fala de Patricia e o xogo quedou tan ben fiado que xa non lembramos que a carne baixo o personaxe é Patricia de Lorenzo. A muller censada en Ames e residente en Teo, a que sacrificou fins de semana da súa familia e sabe que eses momentos non volven, a que elixe o traballo actoral sempre coa intención de transmitir realidades de desenvolver a xustiza social para quen está e para quen foi. E quen estamos aprendemos e unímonos á súa loita, admirándoa un pouco máis se é posible.

Cultura da violacion e soberanía persoal

Tamara Canosa é unha actriz, dramaturga, activista e directora de cinema galega. De xeito máis recente é a encargada de levar a cabo a proposta escénica que conmemorará o 40 aniversario do CDG e nesta ocasión presenta a Amelia Tiganus, premio Mulleres en Acción 2023. Tiganus, oradora, activista, escritora e abolicionista rumana é unha supervivinte da trata de mulleres e fundadora da “Emargi” asociación dedicada a loitar de xeito integral por un futuro libre de explotación sexual e reproductiva de mulleres e nenas. O seu libro “La revuelta de las putas: de víctima a activista” relata a súa experiencia coma muller explotada polo crime organizado e a reconstrucción física e mental da súa existencia propia desde o feminismo coma marco de análise. Na actualidade, ademais de realizar obradoiros de concienciación por todo o estado e latinoamérica, estudia psicoloxía e traballa na edición dun segundo libro. 

A voz de Amelia non se agacha tras epítetos. Nunca emprega o termo “consumidores de prostitución”, emprega o termo puteros. Putero, home que sostén econonomicamente ao crime organizado institucionalizado e dana a saúde física e mental das mulleres máis vulnerables deste mundo. En España 4 de cada 10 homes paga por penetrar por boca, vaxina ou ano a unha muller que non só non o desexa sexualmente senón que está nunha situación de absoluta desesperación. Desde que comezou a súa andadura coma activista ten que escoitar que ten un discurso demasiado politizado.

Comeza o seu relato no período histórico anterior aos primeiros asentamentos da humanidade, citando as guerras e o concepto de propiedade privada que convirte as mulleres nun ben dos pais, o nacemento do patriarcado. Desde ese intre elas quedan divididas entre privadas e públicas, comezando a ser percibir como diferentes. Así condena a intención das políticas da dereita en que a linguaxe empregrada para con “elas” non inclúe a posibilidade de que as putas son as nosas irmás, as nosas nais, as nosas fillas, facendo asemade que na cultura da violación sexan as vítimas sempre as cuestionadas. A responsabilidade da agresión recae sobre o victimario que pola súa vulnerabilidade carece dos dereitos da clase dominante pola forza bruta ou pola economía. Na profundización do seu ideario, avoga por un cambio na educación de nenos e nenas e na visibilización dos puteros para que a sociedade mesma sexa quen os rexeite. Así, como chiscadela, propón un xogo estatístico antes de partir a recoller o premio Mulleres en acción: dada a porcentaxe establecida, que acontecería se fosemos pegando autocolantes polos portais dos edificios das cidades co lema “aquí vive un putero”?

Libros, exposicións, teatro, activismo. Mensaxes que se repiten independentemente do formato. As mulleres precisamos espazos nos que dar un paso adiante e situarnos á par. Non pretendemos disfrazar a paridade. Desexamos un tempo de igualdade, de reivindicación da nosa versión da historia, de motor recoñecido e non de comparsa agradable e facilitadora. Somos protagonistas, merecemos ser narradas e consideradas, merecemos que a sociedade de ollada patriarcal nos recoñeza. Non só por nós, que tamén, senón porque esta historia está contada con lagoas se non existe a arte e a vontade das mulleres falando do noso mundo, ese que, gústelles ou non, tamén é o deles.