Fóra de programa: crónica anárquica vinculante da XL Mostra Internacional de Teatro Cómico e Festivo de Cangas. 2023.
Imaxes Diego Seixo.
- Compañía: Cinema Sticado e Tíyatro Eksen
- Procedencia: Galicia | Turquía
- Dirección: Kubilay Erdelikara
- Autoría: Nicolái Gogol
- Destinado a: Público adulto
- Presentación: 2022
- Duración: 60′
Prezado Mr D,
Kubilay Erdelikara é un actor impresionante, a súa voz ocupa case toda a consciencia e é quen de fiar a historia a través da modulación coherente e marabillosa do que di para que o idioma no que fala non sexa unha barreira de comprensión co público. Non debería selo porque ademais da intachábel interpretación do actor a posta en escena d’O Tolo de Gogol (Memorias de un loco se atendemos ao nome do conto orixinal) está complementada polo arriscado facer e a linguaxe máis acaída aos tempos modernos (que palabra!) que levan a cabo desde o traballo de Cinema Sticado axudan a seguir o fío principal da trama e, malia que ter lido o conto axuda unha leu o conto hai demasiados anos, nun lugar demasiado lonxe do mar, nunha biblioteca que tiña bastante de literatura infantil e unha chea de obras que o bibliotecario non aconsellaba para a miña idade e cunha paixón pola literatura rusa que probablemente non axudase ao correcto desenvolvemento da personalidade da narradora. Porén, aínda non establecín relación epistolar ningunha con cans (nen sequera aqueles que puidesen estar preto da presidencia do goberno, si que tiven dous palleiros pero esa historia fica para outra ocasión).
Eu o problema que teño con esta obra, Mr D, son os supertítulos, ou subtítulos ou a relación que estableceu o meu cerebro coa necesidade de ler para comprender, algo que levo inscrito na consciencia desde que habitaba esa biblioteca de lecturas pouco acaídas para rapazas da idade á que eu ía a esa biblioteca (tamén lle pedira ese ano bastantes autos sacramentais de Calderón amparada polas recomendacións –top– da miña mestra de lingua e literatura de sétimo de EXB -xa ven, eu aínda lles son doutro sistema educativo-, dona Elvira, que aseguraba que era do mellorciño que se podía ler. Eu ficaba convencida de que a alma era unha aburrida e claro, así acaba unha consultando a enciclopedia e chegando a Chejov que xa é outro cantar da desgracia e o eslavismo tan semellante á torturada alma celta). De feito xa ven, o problema vén claramente do instituto parte polas recomendacións lectoras e parte por aquel profesor de COU que se pasou un ano enteiro insistindo no seu método de análise sintáctica para a Selectividade “dúas raias ao principio, dúas raias ao final, ler ate entender” e centos de rapazolos saímos marcados por esa técnica ate tal punto que aínda hoxe lemos ate entender todo, incluso os prospectos médicos (despois cadaquén entende mellor ou peor porque o motor do entendemento vai por onde vai e as eleccións saen así, marítimas). E velaí o problema que eu chegado ao punto no que os supertítulos ficaban eternamente na pantalla e o actor seguía falando termaba por tratar de saber que anaco estaba a representar, e cando ollaba o escenario, que os ollos non me miran en seccións coma os dos arácnidos, observaba unha interpretación soberbia pero… mira que cambiaban de golpe os supertítulos e daquela duraban un segundo nada máis, e alí o home a falar e falar e algo debería estar pasando no escenario porque pola visión periférica atopaba imaxes proxectadas e asegúrolle, de verdade, que a entonación do home era impresionante, de querer unha xa erguerse a aplaudir (non o fixen por medo a que cambiasen os supertítulos).
O tema xa o sabe, na historia un burócrata leva un diario (na proposta de Cinema Sticado con Tíyatro Eksen ese diario concrétase no falar a unha cámara que proxecta a imaxe do protagonista nunha gran pantalla ao fondo do escenario, onde tamén veremos intervencións de exquisita ambición artística relacionadas coa percepción do espazo da mente do propio burócrata, o seu universo, o mundo polo que transitan os seus pensamentos e a autodestrucción da súa psique e a súa identidade). Xa sei que me vai dicir que como vin todo iso se xa lle dixen que non daba mirado nada do que pasaba en escena de tanto fixar a atención nos textos traducidos… xa… mire que é vostede rapunante cando se pón. Pois nada o caso é que, para que llo vou negar, cando cheguei ao momento de ansiedade e frustracción semellante a aqueles tempos nos que Faustino (o que lle comentadaba, que toda a culpa a teñen os meus mestres) asumía unha aproximación no cálculo dunha integral e eu quedaba pillada ollando o que fixo na pizarra e cando espertaba do trance por entender a maniobra el xa levaba tres liñas máis e ía borralo todo facendo que eu non entendese absolutamente nada do que quedaba do exercicio (ese que el resumiría como, “trivial e de doada resolución”) decidín esquecer o texto e mirar o que pasaba riba das táboas a ver se salvaba a cordura (que a min as cousas mal sincronizadas xéranme moito desacougo). E a verdade é que daquela xenial. Recoñézolle que non entendín no momento o asunto dos cans nen por que mataba á filla do xefe, quedoume clarísima a violencia machista e todo pero como chegamos ate aí para min é un misterio. Porén, esquecido o texto, voulle comentar o resto que lembro da obra.
Chega un momento no que o burócrata está convencido de ser o rei de España (e daquela os rusos estaban bastante obsesionados co tema da literatura francesa e o de ser francés era o máis cool, pero xa ve) e inicia un total descenso ate que perde totalmente a cabeza. O xogo coas espectadoras está en saber se o que observamos na narración está a acontecer ou xa estamos tan metidas na súa mente que estamos a experimentar o seu propio devir agónico de pérdida da cordura. Nesta ocasión puiden observar o emprego de marionetas de tamaño “natural” por parte dos integrantes de Cinema Sticado que me levaron a este inverno cando vira realizar unha técnica semellante por unha compañía do sur do estado que representaba propostas LIX e que gustara dela pero que nesta ocasión coido que a técnica estivo moito mellor empregada e desenvolta. Tamén puiden gozar dos encadres arriscados, aberrantes, extremos e de iluminación e tratamento instantáneo que definían unha linguaxe propia claustrofóbica e moi acaíada á acción da proposta. E sobre todo, puiden gozar da expresividade de Tíyatro Eksen.
Estes días que a Mostra quedou no espazo da memoria leo no número de Xullo da Revista Tempos Novos nunha entrevista a Joâo Maria André:
“En certo sentido, aquelo que Lehmann chama “teatro pos-dramático” é converxente con a progresiva emancipación do texto que marca en gran medida a evolución do teatro europeo ao longo dos dous últimos séculos. Trátase de privilexiar unha estética da presenza e ese estética da presenza, afirmándose principalmente a través dos dispositivos corporais e da enerxía que vehiculan, remite de algunha forma o texto cara un lugar menos central. A miña pregunta está en saber se iso se pode considerar algo “pos-dramático”. Porque efectivamente, drama etimoloxicamente significa acción e non especificamente texto. O teatro é acción e aquilo a que se chama teatro pos-dramático éo dunha forma moi evidente. ” E non sei aínda can é o teatro pos-dramático e cal é o teatro que brooke… ben, vostede xa sabe a que me refiro. Tampouco preciso que o texto pivote a acción, porque a acción pode primar sobre o texto.
Con todo isto veño a dicirlle que malia a necesidade de ler ate entender, comprendimos unha vez liberados das ataduras da traducción. Igual coma dicía o poeta, traducir é matar… igual os eslavos non queren que aprendamos as súas historias lonxe da cadencia das súas múltiples sibilantes. Igual precisaba vodka.
Como se atopa? Segue habitando o auditorio? Eclosionou? Debe doer algo iso de eclosionar eu non llo podería dicir. Vai moito que non falamos e, a verdade, bótoo algo en falta. Se quere comunicarse xa ve que podo recurrir a métodos máis da súa época como as misivas. Ou as sinais de fume. Ou as mensaxes cifradas na prensa.
Sexa como for, saiba que boto en falta a súa presenza na corda frouxa e nos cameríns. E que se sente a necesidade de se proclamar rei de España pode contar comigo para esquecer semellante quimera destrutiva.
Cóidese.
Afectuosamente, A.