Blog

Reportaxe publicada na revista Tempos novos 304 (Setembro 2022)

Imaxes de Diego Seixo.

O Festival Intercéltico do Morrazo (FIM) leva en pé desde 1985. No enclave privilexiado da vila moañesa existen ano tras ano tres días nos que as melodías de raíz se espallan polo ar e acollen a veciñanza e visitantes. Non hai ano que isto non pase, sexa cal sexa a situación pandémica, e iso é unha conquista da vontade da cultura. Após dous anos de restricións, na XXXVIII edición non hai concerto no que non se dance.

Ao tempo, como se se tratase dunha bisagra cunha folla en Vigo e outra en Bueu, dunha banda as Tanxugueiras, recén sacado ao mercado o Diluvio e actuando en Castrelos o sábado, arrancan os comentarios dos intercélticos que con orgullo aseveran “xa estiveron aquí, e xa o facían moi ben”; doutra a promesa da fin de semana seguinte ao son do Son Rías, onde tamén estarían, onde empezaría a fraguarse o record de ventas do álbum en tendas físicas coma unha realidade. E no fulcro de todo este movemento que pode mudar o mundo, o trad e folk da programación do FIM quentando as marés do Atlántico.

Venres 29 de Xullo

Abre a festa Treixadura, unha das banadas que neste lugar e no imaxinario colectivo non precisa presentación. Así coma se di “concerto de Treixadura” queda todo claro, algo que é froito de 30 anos de traballo aos que homenaxean neste Camiño longo que presentan no escenario principal do festival.  Eu ollo á moza gaiteira que interpreta as pezas desde a primeira liña do público. O mar está en calma e esta noite inusualmente cálida acubilla ondas de son á mercede do nordés nas que o público, seareiras de tempo atrás, corean as letras e queren arrancar timidamente coa danza lembrando, se acaso, as outras dúas ocasións nas que a banda estivo no FIM, daquela volta no palco da música. As primeiras pezas acordan tímidas, quizáis porque aínda é día. As espectadoras, nun pacto silente, deixan un espazo na fronte para as bailadoras que irrumpen tras a terceira canción e xa non desaparecen. O baile é das mulleres, a maioría son e danzan en sandalias, vans, converse… O baile democratiza e actualiza a tradición dos músicos en puntos imposibles que cadaquén saca coa valentía e a destreza propia do movemento harmónico coma linguaxe de expresión e liberdade. Faise note de venres tecendo o cordón umbilical entre a música das nosas devanceiras e os latexos de quen estamos a pé de canto.

Ocupa a continuación o escenario Elephant sessions, desde as Highlands e traendo cos tres integrantes sonoridades que actualizan as melodías escocesas coas estruturas e ritmos funk ou electrónicos coma teñen feito Talisk, Project Smok ou Niteworks nestes anos, ou veteráns coma Shooglenifty hai anos. Ao proceder dun lugar con políticas culturais que abeiran a creación da música de raíz sabemos que desde a súa fundación en 2012 levan recollido numeros recoñecementos coma o premio ao álbum do ano da BBC MG Alba e, con todo, ás nosas costas arriban para se presentaren, porque o que non se coñece non se pode amar. As súas melodías artéllanse arredor do fiddle de Euan Smillie con enerxía e técnica impecable, case catártica por momentos, ate que morre a música e ficamos feridas polo silencio. 

Apáganse as luces, fica hermo o moumeo dos aplausos… E arranca a festa. Desde os soportais da praza de abastos de Moaña enxérgase a aparición de gaitas, tamboriles, tarrañolas e panderetas nun grupo de persoas preto do escenario. O intercéltico corre polas súas venas e rexurde entón a tradición do intercéltico coma unión da música e a xente segundo a noite vai clareando, coma a roupa ao sol, e co tempo todas as teimas nas almas e nos tecidos desaparecen na espera á segunda xornada.

Sábado 30 de Xullo

A calor é insoportable pero sobre o escenario a proposta é tan espectacular que paga a pena cargar coa chaqueta que non fai falta e coa sede que se dilúe nos postos d’arredor. Yves Lambert trío abre a xornada, convertindo un escenario a ceo aberto nun pub canadiense forrado de madeira e con fume, moito fume, onde o acordeón, as conversas profundas, a visceralidade dos sentimentos que só agroman nas noites entre amigos e a capacidade de facernos cantar o que lle vén en gana ao tempo que sorrimos e danzamos no convencemento de que sabemos o que facemos e está a saír ben son o agasallo do canadiense a quen ficou deste lado da ría. Todo la proposta de Monseiur Lambert é excepcional, a súa posta en escena, o diálogo co público superando barreiras idiomáticas, o seu pulo enerxético que desde o seu asento convida á ironía das letras e á necesidade do baile. Após súa Xurxo Fernándes reubica a realidade conquistando a tarima coa axuda das Pandereteiras sen Fronteiros. Da intimidade de Quebec viaxamos á gran festa da cor e da mestizaxe entre a música galega, sefardí, árabe e o folklore do sur da península. As mulleres bebebers sérvenlle para adaptar un canto de voda co que insta a que a comunidade se converta en tribo buscando xeitos de se atopar as unhas ás outras de novo. As súas achegas lembran á copla, ás sonoridades de A Hawk and a hacksaw, a Radio Tarifa. A súa imaxe lévanos a unha noite despois da malla idealizada, na leira, unha noite na que a romería fose tomada pola música e a idiosincrasia das mouras. Levámolo e erguemos a xouba ante un silencio que coma onte, dura unha milésima de segundo. Ate unha festa que morre ao mencer.

Domigo 31 de Xullo

Os concertos do domingo fican separados polo día e a noite. A sesión vermú pide que se faga baixo palio, porén o sol cae de pleno sobre quen se atreve a ir. Os D’Abaixo interpretan en loita contra a metereoloxía do val da morte e Moaña responde na vontade de Cristian, un rapaz novísimo, e compañía que pousan no chan eses instrumentos cos que conviven desde o venres. Alí, entre eles, establecen un lar no medio da praza que ferver. Danzan. Ao primeiro un trío que desafía a intensísima calor, ao pouco unha boa ringleira de bailadoras e bailadores nos que tira máis a ansia que a calor e, coma ben di Raquel secando o suor co sombreiro, a elas a calor non lles mete medo que moito teñen ruado co traxe en festas e romarías baixo un sol semellante. A elas, tíralles o baile, espantar o medo e as desgrazas na roda. Entréganse e complementan as cancións de sempre e as cancións creadas pola banda de Compostela, revivimos para agardar con certa nostalxia propia da nosa visión do mundo ao derradeiro concerto.

Northumbria é unha rexión limítrofe entre Escocia e Inglaterra, así nolo fai saber Kathryn Tickell que actúa cos Darkenings pechando o FIM. A gaitera e violinista, sabémolo porque na súa terra desde o goberno se valora a cultura de propio, leva sendo unha virtuosa das Northumbrian pipes desde os dezasete anos, cando foi nomeada gaitera da cidade de Newcastle após estar ese posto baleiro durante 150 anos. Malia ter todo en contra, os instrumentos da banda ficaron en Inglaterra e houbo que apañar outra solución, conta coa súa gaita autóctona arrancan cunha barreira de son atronadora e un repertorio que, ao principio, resulta contundente mais clásico, precioso pero lixeiramente pausado para un público que leva tres días a inxerir intensidade rítmica. Pouco tardan en acelerar o pulso con melodías de fiddle vertixinosas salferidas de composicións propias nas que as tres voces femininas harmonizan á perfección narrando esas consabidas historias do folklore inglés, de señores que perden a dignidade ante serventes, ou pezas coma O-U-T spells out na que recurren a ritmos que foron atribuídos a cancións shamánicas da súa contorna. 

E de novo o silencio. Vai unha noite preciosa. O pobo retoma a música, non tememos ao mencer.